Stijgende temperaturen

Temperaturen wereldwijd

Over de hele wereld zijn de minimum en maximum temperaturen aan verandering onderhevig. Het is vrijwel zeker dat hete extremen (waaronder hittegolven), sinds de jaren 1950, vaker en met een hogere intensiteit voorkomen in de meeste landregio's, terwijl koude extremen (waaronder koude golven) minder frequent en minder ernstig zijn. 2023 was het warmste jaar ooit gemeten sinds de metingen van 174 jaar geleden begonnen. De maximumtemperaturen lagen ver boven de 40 graden; in Spanje werd 45,4 ^oC gemeten, in Marokko 50,4 ^oC, in het noorden van China 52,2 ^oC en een Dead Valley Verenigde Staten 53,3 ^oC. De heetste plek op aarde is Dasht-E Lut in Iran, in de woestijn daar werd in 2014 een temperatuur van 61 ^oC gemeten. Onderstaande tabel geeft een beeld van de temperatuurrecords wereldwijd die de laatste jaren werden verbroken. Als een temperatuurstijging ten opzichte van normaal wordt gegeven is dat een temperatuurstijging vergeleken met de gemiddelde temperatuur in het pre-industriële tijdperk, van 1850 tot 1900 [IPCC], [Volkskrant].

Het jaar 2023 was het warmste jaar ooit gemeten, stelt de Wereld Meteorologische Organisatie (WMO) van de Verenigde Naties. Het was wereldwijd 1,48 graden Celsius warmer vergeleken met de temperatuur in het pre-industriële tijdperk. Waarschijnlijk lag de temperatuur in 2023 niet alleen hoger dan in alle andere jaren uit de meetreeksen, maar ook hoger dan in elke andere periode in de afgelopen 100.000 jaar. De eerste maanden van 2024 waren uitzonderlijk warm. De temperaturen lagen 1,7 graden hoger dan in de periode 1850-1900. Het internationale klimaatbeleid is er op gericht om de temperatuurstijging onder de 2 graden te houden, en liefst onder de 1,5 graad, om de gevolgen van klimaatverandering in de hand te kunnen houden. Dat laatste niveau wordt nu al meer dan een jaar overschreden. Ook de temperaturen boven het zeeoppervlak waren nog nooit zo hoog, gemiddeld 21,1 graden [Weer on Line], [Volkskrant].

De stijging van de gemiddelde temperatuur is niet overal op aarde hetzelfde. Het noordelijk halfrond is inmiddels gemiddeld 1,6 ^oC opgewarmd, omdat de grote landmassa meer warmte vasthoudt dan een oceaan. De gemiddelde temperatuur in het Noordpoolgebied stijgt bijna tweemaal zo snel als in de rest van de wereld. Samenhangend daarmee is vastgesteld dat de ijsmassa's rond de Noordpool sterk afnemen. De temperaturen in de noordelijke permafrostgebieden stijgen sinds 1980. Het oppervlak aan bevroren grond is met 7% afgenomen. Op het zuidelijk halfrond was de hoeveelheid zee-ijs rond de Zuidpool in 2023 kleiner dan ooit tevoren. Door de hogere temperatuur op aarde verdampt meer water, waardoor het in sommige regio's droger wordt, terwijl andere regio's extreme regenval ondervinden. Is een bodem eenmaal uitgedroogd dan stijgt de temperatuur ter plaatse sneller omdat verkoeling, door verdamping van water, achterwege blijft [Volkskrant], [IPCC].

De temperaturen van de oceanen hebben een recordhoogte bereikt. In augustus 2023 is de wereldwijde gemiddelde temperatuur van water van het zeeoppervlak gestegen tot bijna 21 graden, dat is nog nooit zo hoog geweest. De hoge temperaturen van het zeewater kunnen ernstige gevolgen hebben voor de planeet. Warm water kan minder goed CO₂ absorberen, wat betekent dat er meer CO₂ in de atmosfeer zal blijven. En het kan er ook voor zorgen dat gletsjers sneller smelten, wat bijdraagt aan de zeespiegelstijging [Weer on Line].

Het is vrijwel zeker dat de door de mens veroorzaakte klimaatverandering de belangrijkste oorzaak is van de temperatuurstijgingen. Sommige recente hete extremen, die zijn waargenomen in het afgelopen decennium, zouden uiterst onwaarschijnlijk zijn geweest zonder menselijke invloed op het klimaatsysteem. Wereldwijd sneuvelen er nu acht keer zoveel maandelijkse hitterecords als het geval was in de jaren 50. Van de afgelopen 170 jaar werden 19 van de 20 warmste jaren gemeten na 2000. In 2015 was de gemiddelde temperatuur op aarde voor het eerst een graad hoger dan de gemiddelde temperatuur van 1850 tot 1900. 2023 was het warmste jaar ooit met een temperatuur van 1,48 graden boven het pre-industriële niveau. Dit heeft gevolgen voor de menselijke samenleving [Volkskrant], [IPCC].

Hittegolven wereldwijd

De lengte en frequentie van hittegolven is sinds 1950 wereldwijd toegenomen onder andere in Europa, Azië en Australië. Europa is het snelst opwarmende continent, het is inmiddels gemiddeld 2,2 graad warmer vergeleken met de 19^e eeuw. In West-Europa waren de heetste dagen liefst 10 graden warmer dan de maxima in eerdere jaren. Het aantal bosbranden neemt toe en vergrootten de broeikasgasemissies. Onderstaande tabellen geven een overzicht van de hittegolven die, de laatste jaren, de diverse werelddelen hebben getroffen. Ook Nederland werd getroffen door een aantal hittegolven [Volkskrant].

De zomer van 2019 was in Europa uitzonderlijk warm. In Spanje heerste een hittegolf met hoge temperaturen. Ook in Duitsland, Frankrijk en Tsjechië was het uitzonderlijk warm in 2019. In Frankrijk werd de hoogste temperatuur ooit voor juni gemeten: 45,9 graden. De winter van 2019/2020 was in Europa de warmste sinds 1850; de gemiddelde temperatuur was 1,4 graad hoger dan het record van 2015/2016. Een hittegolf in 2021 die meer dan een week duurde teisterde het zuidoosten van Europa; Griekenland, Turkije, Italië en Albanië. Griekenland leed onder twee extreme hittegolven. De tweede duurde meer dan drie weken en verbrak het nationaal het record met een maximumtemperatuur van meer dan 47 graden. In Europa sneuvelde een hitterecord; op Sicilië steeg de temperatuur tot 48,8 ^oC. De zomer van 2022 was de warmste Europese zomer sinds 1950, het was gemiddeld 20 ^oC. Tijdens hittegolven, in grote delen van Europa, brak de temperatuur record na record. In Zuid-Spanje heerste de heftigste hittegolf voor half juni van de laatste afgelopen 20 jaar. Door de hitte stierven jonge vogeltjes in hun nesten. Voor Zuid-Europa was dit de tweede hittegolf dit jaar. Het klimaat in de Middellandse Zee warmt anderhalf keer sneller op dan gemiddeld waardoor een temperatuur van ongeveer 50 ^oC later deze eeuw geen uitzondering meer zal zijn. De maand april 2023 was de warmste ooit gemeten in Spanje en Portugal. Eind april werd het in het Spaanse Cordoba al 38 graden. De gemiddelde temperatuur op het Iberisch Schiereiland lag met 14,9 graden, 3 graden boven het klimaatgemiddelde van 1991 tot 2020. In juni zuchtte het zuiden van Spanje onder een hittegolf met lokaal temperaturen tot 44 graden. In september lagen de temperaturen ruim 10 graden boven de normale temperaturen in september. In Spanje werd in de maand december een nieuw warmterecord gevestigd: 29,9 graden in Malaga. In het hele Middellandse Zeegebied was het in de zomer van 2023 extreem heet. Portugal en Spanje ondergingen in augustus de derde hittegolf van deze zomer. In Portugal werd een temperatuur gemeten van 46,4 graden, de hoogste van het jaar. In Spanje en Italië werd het op meerdere plaatsen 40 graden, met uitschieters naar 45 graden. De hoogste maxima werden op de eilanden Sardinië en Sicilië bereikt met temperaturen van 46 of 47 graden. Ook in Frankrijk werden hoge temperaturen bereikt; in het zuiden werd het plaatselijk meer dan 43 graden. In Griekenland en Turkije steeg het kwik op veel plaatsen naar 45 graden of meer. In Turkije werd in augustus de hoogste temperatuur ooit in het land gemeten, 49,5 graden Celsius. Het water van de Middellandse Zee bereikte, met 28,7 graden, de hoogste temperatuur ooit. Op plekken in de zee tussen Sicilië en Napels zijn temperaturen van meer dan 30 graden gemeten, wat 4 graden hoger is dan normaal. De hoge temperaturen zijn een bedreiging voor het leven in zee. De extreme warmte in Zuid-Europa zou zonder klimaatverandering vrijwel onmogelijk zijn geweest. Zuid-Europa kan een dergelijke hitte nu eens per tien jaar verwachten. In Midden Europa was de maand september uitzonderlijk warm. September 2023 was de warmste septembermaand ooit in België, Duitsland, Frankrijk, Denemarken, Tsjechië, Verenigd Koninkrijk en Zwitserland sinds de metingen begonnen. De temperaturen liepen op tot boven de 30 graden wat ruim 3 graden warmer is dan normaal. In Zuidoost-Europa was het begin juni 2024 nog nooit eerder zo warm. Griekenland, Turkije en Cyprus kampten met een hittegolf die in normaal in juli en augustus voorkomt, in plaats van juni [Volkskrant], [Weer on Line].

In Tunesië was het de afgelopen jaren uitzonderlijk droog en in de zomer is het daar extreem heet met temperaturen rond de 50 graden, als gevolg van klimaatverandering [Volkskrant].

De hittegolf in India in 2022 was de ergste hittegolf in 122 jaar. De temperatuur liep op tot boven de 50 graden. In de maanden mei en juni zijn hittegolven niet ongebruikelijk. Maar dit jaar begon de hittegolf al in maart, met de heetste maand maart ooit, met temperaturen boven de 47^oC. In Pakistan werd het plaatselijk zelfs 51^oC. In India vielen de vogels letterlijk van het dak door hitte en uitdroging. Ook 's nachts bleef het warm, de temperatuur daalde vaak het hele etmaal niet onder de 30 graden. Vóór de klimaatverandering kwamen deze temperaturen in India eenmaal in de 50 jaar voor, nu een maal in de vier jaar. Ook grote delen van China zuchtten in 2022 meer dan negen weken onder een intense hittegolf. Een hevige hittegolf had delen van Azië in april/mei 2023 in zijn greep. Het was de ergste hittegolf in april in de Aziatische geschiedenis. In landen als India, Bangladesh, Thailand, Vietnam, Laos en China, was het ongebruikelijk heet. In Noord- en Oost-India werden temperaturen tot 46 graden gemeten. In Bangladesh steeg de temperatuur in de hoofdstad Dhaka tot boven de 40 graden, waarmee het de heetste dag in 58 jaar tijd was. In Thailand werd het maar liefst 45,7 graden, in Vietnam 44,2 graden de hoogste temperatuur ooit gemeten. In Luang Prabang in Laos werd het 43,5 graden, de hoogste betrouwbare gemeten temperatuur in de geschiedenis van het land. In China werd in het noordwesten van het land een recordtemperatuur van 52,2 graden gemeten, de hoogste ooit in juli en 1,5 graad hoger dan het vorige record uit 2017. De opwarming van de aarde de belangrijkste oorzaak van de hitte. In China kwam een dergelijke hittegolf, voor het industriële tijdperk, ongeveer eens in de 250 jaar voor, nu is dat naar verwachting eens in de vijf jaar. In 2024 heerste er in Zuidoost-Azië (India, Thailand, Vietnam, Maleisië, Singapore en Indonesië) een hittegolf, met temperaturen van 35 tot 44 graden, die enkele weken duurde [Volkskrant], [Weer on Line].

In 2021 heerste er een hittegolf in het westen van Canada en het noordwesten van de Verenigde Staten. De hitte, de droogte en de krachtige wind leidde tot hevige bosbranden. In de Verenigde Staten werden in 2022 in minstens 14 steden hitte records gebroken. In Texas en Oklahoma stegen de temperaturen tot boven de 46^oC. Dit was de vierde hittegolf in twee maanden. In 2023 hadden zuiden van de Verenigde Staten en Mexico gedurende weken te maken met extreme hitte. In de plaats San Angelo in Texas werd het 45,6 graden, in Del Rio 46,1; nieuwe records voor deze plaatsen. In Phoenix Arizona lag de maximumtemperatuur 55 dagen achtereen boven de 43 graden en 's nachts werd het niet kouder dan 34 graden. In Florida bereikte de temperatuur van het zeewateroppervlak 38,4 graden. In 2023 heerste er in Zuid Amerika een hittegolf met extreem hoge temperaturen. Klimaatverandering was de belangrijkste oorzaak van de ongewone hitte waar grote delen van Zuid-Amerika in september mee te maken kregen. Wetenschappers, verenigd in de World Weather Attribution, berekenden dat de kans, op een dergelijke extreme hittegolf, door klimaatverandering 100 keer zo groot is geworden [Volkskrant], [Weer on Line].

In 2019 bereikte de temperatuur in Australië een recordhoogte van 47,7 graden, de temperatuur 's nachts kwam niet onder de 36 graden. Van de tien heetste jaren in Australië vonden er acht plaats in de afgelopen dertien jaar. In Australië was het in maart 2023 ongebruikelijk warm voor de tijd van het jaar met temperaturen tot 44 graden. Op sommige plaatsen was het 14 graden warmer dan gemiddeld voor de tijd van het jaar. Ook in september was het ongebruikelijk warm. Op de luchthaven Aerodrome werd het 45,3 graden, dat was de warmste dag in 29 jaar tijd. Ook in december bereikte de temperatuur ongewoon hoge waarden. De gemiddelde temperatuur in december lag lokaal 15 graden hoger dan normaal [Volkskrant], [Weer on Line].

Gevolgen voor de menselijke samenleving

De hittegolven hebben ernstige gevolgen voor de menselijke samenleving, onder andere door het toenemen van bosbranden. De frequentie van hittegolven is regionaal toegenomen. De hittegolven en vooral de bosbranden, kostten mensenlevens. De hittegolven hebben ook nadelige gevolgen voor de economie en vooral het toerisme.

De verwachting voor de komende jaren

Voor de komende jaren voorspellen de klimaatmodellen dat de hierboven genoemde trends zich zullen doorzetten. Indien geen maatregelen worden genomen om de uitstoot van broeikasgassen te beperken, zullen hittegolven meer voorkomen. De mediterrane landen krijgen, naar alle waarschijnlijkheid, steeds vaker te maken met extreme hitte door klimaatverandering. De ijsmassa's op de Noordpool, op Groenland en op de Zuidpool zullen verder afnemen. De zeespiegel zal daardoor stijgen. Sommige modellen voorspellen dat het ijs in het Noordpoolgebied in de late zomer rond het midden van deze eeuw geheel verdwenen zal zijn. Als het afsmelten van het sneeuw- en ijsdek op Groenland zich doorzet dan zal na 2100 de zeespiegel met 7 meter stijgen. Een ander gevolg van temperatuurverhoging kan zijn dat de circulatie van de oceaanstromingen gaat wijzigen. Het wordt zeer waarschijnlijk geacht dat de warme golfstroom met gemiddeld 11% tot 34% zal afnemen, afhankelijk van de temperatuurstijging. Dit betekent een verlaging van de gemiddelde temperatuur in Europa. Maar het is niet waarschijnlijk dat deze afkoeling groter is dan de stijging van de temperatuur als gevolg van het broeikasgaseffect [IPCC].