De ijskap van de Zuidpool

Afkalven van ijsplaten

In het Zuidpoolgebied neemt de gemiddelde temperatuur toe. Er worden de laatste jaren steeds meer bloeiende plantjes aangetroffen. De warmere omstandigheden zorgen ervoor dat er meer zaadjes uitkomen. De Zuidpool bevat 90 procent van alle ijs op aarde. De zee-ijsplaten aan de randen van de Zuidpool worden dunner en kalven sneller af, door het warmer wordend oceaanwater dat er onderdoor stroomt. Een bijkomend gevolg kan zijn dat de gletsjers, die nu nog door de platen werden tegengehouden, sneller in zee gaan stromen. Als de temperatuurstijging op aarde onder de anderhalve graad Celsius blijft, dan blijft het ijs op het vaste land van de Zuidpool redelijk stabiel en blijft daar liggen. Als de hele Zuidpoolijskap zou smelten zou het zeewaterniveau met 55 meter stijgen [Volkskrant], [IPCC].

In 1995 brak de Larsen A ijsplaat, ongeveer 60 x 40 km groot, van het vaste land los. In 2002 gevolgd door de Larsen B ijsplaat, ongeveer 90 bij 70 km groot. Deze ijsplaten waren binnen 35 dagen volledig uiteengevallen door het warmer wordende zeewater. In 2015 en 2016 brak in totaal 580 vierkante kilometer af van de Pine Island-ijsplaat. In 2017 brak een groot stuk, ongeveer 130 x 55 km, ongeveer 18%, van de Larsen C plaat af. Tussen 1994 en 2017 is in totaal 7400 Gton (8066 km³) aan ijs, in ijsschollen en zee-ijs, verloren gegaan. In 2021 is geconstateerd dat een ijsplaat aan de voet van de Thwaites-gletsjer, voor de kust van westelijk Antarctica, binnen vijf jaar in honderden stukken zou kunnen breken. De gletsjer is ongeveer zo groot als Groot-Brittannië en kan loskomen van de ondergrond door de zeewaterspiegelstijging. De ijsplaat houdt nu de gletsjers op land tegen. Mocht hij wegdrijven en wegdooien dan versnelt het smelten van de gletsjer. In de Antarctische winter van 2023 lag er nog nooit zo weinig zee-ijs rond de Zuidpool. Tot 2016 groeide het zee-ijs in de Antarctische winter ieder jaar vrij stabiel aan, maar daarna is het omgeslagen en 2023 is helemaal uitzonderlijk. De ijsbedekking lag met 17 miljoen vierkante kilometer, bijna 2 miljoen vierkante kilometer onder het gemiddelde van de periode 1981-2010 [IPCC], [Volkskrant].

Klimaatverandering heeft ook zijn invloed op het dierenleven rond de Zuidpool. De zee-ijsplaten aan de randen van de Zuidpool worden dunner en kalven sneller af. Dit heeft onder andere gevolgen voor de keizerpinguïns die op deze platen nestelen. In 2022 zijn vier kolonies keizerspinguïns waarschijnlijk al hun jongen kwijtgeraakt, door een enorme afname van het zee-ijs rond Antarctica. De jongen krijgen pas later een waterdicht verenpak. Om succesvol hun eieren uit te broeden en daarna de jongen groot te brengen, hebben keizerspinguïns stabiel zee-ijs nodig. De jongen hebben geen schijn van kans als het zee-ijs in hun gebied overal afbrokkelt en ze in zee terecht komen. Volgens de wetenschappers is een dergelijke grootschalige mislukking van het broedseizoen nog niet eerder voorgekomen. Voor 2022 had slechts één van de vijf onderzochte kolonies ooit eerder een dergelijk dramatisch seizoen meegemaakt [New Scientist].

Verwachtingen voor de Zuidpool

De laatste tijd wordt duidelijk dat de omvang van de ijskap van Antarctica versneld afneemt, vooral door het kleiner worden van de ijsplaten die rondom de Zuidpool in zee drijven. Tot 2005 was het jaarlijkse verlies aan ijs gemiddeld 73 Gton (miljard ton), in 2015 was dat inmiddels toegenomen tot gemiddeld 219 Gton per jaar. Dat is niet zozeer het gevolg van een hogere luchttemperatuur maar het gevolg van veranderende zeestromen door klimaatverandering. Het warme zeewater tast de ijsplaten aan de rand van Antarctica aan, met verlies aan zee-ijs tot gevolg. Ook het smeltwater aan het oppervlak draagt, via scheuren in het ijs, bij aan de aantasting van het ijs. Op basis van radarmetingen met satellieten is verder vastgesteld dat in West-Antarctica zes enorme gletsjers komende eeuwen, door de zeespiegelstijging, zullen losraken van het vaste land en zullen smelten. Het verdwijnen van de ijsplaten heeft tot gevolg dat aansluitende gletsjers versneld in zee stromen met als resultaat een verder stijgende zeespiegel. Als gevolg van het afsmelten van de ijskap is de zeespiegel de afgelopen 25 jaar met 7,6 mm gestegen.

Samengevat: het zeewater rond de Zuidpool zal in deze eeuw warmer geworden waardoor bekende gletsjers als de Pine Island gletsjer en de Thwaites-gletsjer hun drijvende voet in zee verliezen en daardoor in verhoogd tempo in zee schuiven. Aanhoudend ijsverlies in de 21^e eeuw is waarschijnlijk voor de Zuidpoolijskap. Dit kan op de lange duur leiden tot het smelten van het landijs waardoor de zeespiegel sneller gaat stijgen dan verwacht. In het onwaarschijnlijke geval dat alle gletsjers in zee zouden verdwijnen, zou de zeespiegelstijging in 2100 in de buurt van de 2 meter kunnen komen. Als de opwarming tot de anderhalve graad beperkt blijft is de kans groter dat het smelten van de poolkap beperkt blijft. Volgens nieuw onderzoek is het ijs op Antarctica stabieler dan gedacht. In dat geval zal de zeespiegel met 1,24 m stijgen in 2100 en voor het jaar 2300 lopen de schattingen uiteen van 1 tot 7 m, onder de aanname dat de CO₂-emissies sterk blijven stijgen [Volkskrant], [New Scientist], [IPCC].