Gevolgen van klimaatverandering in Nederland

Klimaatverandering in Nederland

Nederland heeft de gevolgen van een veranderend klimaat ondervonden. Het Nederlandse klimaat wordt warmer. Aan de ene kant kunnen er plaatselijk zware regen- en onweersbuien optreden, aan de andere kant zijn er perioden van langdurige droogte. De regen- en onweersbuien en de perioden van droogte hebben nadelige gevolgen voor de menselijke samenleving in Nederland.

Temperaturen in Nederland

Het klimaat in Nederland wordt warmer, er worden de laatste jaren regelmatig temperatuurrecords gebroken. De warmste jaren sinds 1900 waren allemaal in de afgelopen acht jaar. Tot nu toe spanden 2016 en 2020 de kroon, toen was het meer dan een hele graad Celsius warmer dan gemiddeld. Hieronder een overzicht met verschillende temperatuurrecords die de laatste jaren zijn verbroken [KNMI].

Uit bovenstaande blijkt dat er de laatste jaren, door de toename van de hoeveelheid broeikasgassen in de atmosfeer, regelmatig hogere temperaturen dan normaal voorkomen. Juli 2006 was de warmste maand sinds het begin van de temperatuurmetingen in ons land in 1706. De gemiddelde temperatuur in deze maand was met 22,3 graden maar liefst 4,9 graden hoger dan normaal. De winter van 2019/2020 was een van de warmste ooit. Door het extreem zachte weer liep de ontwikkeling van planten en dieren in de lente weken voor op de gemiddelde ontwikkeling van de afgelopen jaren. In 2020 is de maximum temperatuur 229 aaneengesloten dagen niet onder de 10 ^oC geweest. Dat is een nieuw record. Het vorige record stamt uit 2011, toen waren het 227 dagen [KNMI].

Hittegolven in Nederland

De laatste jaren ondervindt Nederland regelmatig hittegolven. In de hittegolven van 2003 en 2006 kwamen duizenden mensen meer om dan in een vergelijkbare periode zonder hittegolven. De extreme warme maand december van 2015 leidde tot omzetverlies van kledingwinkels, die met hun wintercollectie bleven zitten. Voor een aantal bedrijven leidde dat tot uitstel van betaling of zelfs tot faillissement later in 2016. De zomer van 2018 was de warmste zomer sinds 1706 en leverde twee hittegolven. In totaal werden er, in De Bilt, 45 zeer warme dagen gemeten tegen 25 normaal. Tijdens de twee hittegolven werden acht tropische dagen gemeten, terwijl vier normaal is. Meubel-, keuken-, woningtextiel-, bedden- en kledingwinkels meldden lagere omzetten als gevolg van het extreem warme weer. De zomer ging verder gepaard met een grote droogte, die leidde tot veel natuurbranden. Bij de hittegolven in 2018 en 2019 was er minder oversterfte, waarschijnlijk het gevolg van talloze hittemaatregelen, hitteplannen en hitteprotocollen. De zomer van 2020 kenmerkte zich door een hittegolf met de meest tropische dagen ooit gemeten in Nederland. De hittegolf duurde dertien dagen en telde negen tropische dagen. Vooral de temperatuur in de nacht was relatief hoog met minimum waarden boven de 20 ^oC. Dit leidde tot een oversterfte van 600 personen [Volkskrant].

Door de hogere temperaturen worden er meer mobiele airco's en vaste airco-installaties verkocht. Daardoor loopt het energiegebruik op waardoor het nog warmer wordt op aarde, tenzij hernieuwbare elektriciteit wordt gebruikt voor de airco's. Door de hogere temperaturen nemen diverse waterproblemen toe. Er is meer kans op botulisme. Water wordt ook meer verontreinigd door de groei van blauwalgen. Zwemmen in water, dat verontreinigd is met blauwalgen, kan gezondheidsproblemen veroorzaken. De visserij ondervindt gevolgen van de hogere temperatuur van het zeewater doordat soorten als kabeljauw en schol naar het noorden trekken, naar koeler water. Ook uit ander gedrag van dieren in de natuur blijkt dat het klimaat in Nederland veranderd. De landbouw, tuinbouw en veeteelt in Nederland krijgen te maken met een hogere ziektedruk omdat schadelijke insecten, larven en schimmels beter overleven bij hogere temperaturen [Volkskrant].

Stormen in Nederland

Onderstaande tabel geeft een overzicht van de zware stormen die, de laatste jaren, Nederland hebben getroffen en wat de gevolgen van deze stormen waren voor de mensen die de stormen ondergingen [Volkskrant].

De storm die 2019 in Nederland huis hield veroorzaakte veel schade; bomen waaiden om, huizen werden beschadigd, er was wateroverlast door overvloedige regenval, hagelbuien met zeer grote hagelstenen veroorzaakten veel schade en er waren branden door blikseminslagen. De totale schade liep in de miljoenen euro's. Het extreme weer in 2022 was bijzonder. Nederland en omringende landen werden, binnen vijf dagen op een rij, geteisterd door drie stormen; Dudley, Eunice en Franklin. Eunice was de heftigste storm in vier jaar tijd. Er werden in het binnenland windstoten van windkracht 10 (100 km/uur) gemeten. Er vielen vier dodelijke slachtoffers [Volkskrant].

Neerslag in Nederland

Ook het neerslagpatroon is aan verandering onderhevig als gevolg van de klimaatverandering. In Nederland komen sinds de jaren '80 meer heviger regenbuien voor dan vroeger. Ook hagelbuien worden heviger en veroorzaken veel schade. In de negentiger jaren, werd Nederland verrast door flinke wateroverlast. In het rivierengebied kwamen zeer hoge waterstanden voor. De Betuwe werd eenmaal geëvacueerd omdat de dijken bijna bezweken. Sinds het begin van deze eeuw is het aantal dagen met flinke neerslag ruim verdubbeld, dit leidt tot wateroverlast [KNMI], [Volkskrant].

In de zomer van 2014 kampten grote delen van Nederland met wateroverlast door extreme regenval. Er was veel materiele schade, onder andere aan woningen en auto's. In 2016 werden bij extreem noodweer, met hagelstenen zo groot als tennisballen, kassen, stallen en bedrijfsgebouwen zwaar beschadigd. Ook gewassen op het land hadden last van langdurige en hevige regenval, waardoor ze deels verloren gingen. Dit leidde tot een half miljard euro schade in de land- en tuinbouw. Verder moesten overal in het land straten en tunnels tijdelijk worden afgesloten, omdat ze onder water stonden. De zomer van 2018 was uitzonderlijk droog. Niettemin leidde in 2018 extreme regenval plaatselijk tot wateroverlast in delen van Nederland. Straten stonden blank, kelders liepen onder water en tunnels waren onbegaanbaar. Nieuwkoop spande de kroon met 130 mm regen. In 2021 veroorzaakte hevige regenval overstromingen in het stroomgebied van de Maas en de Geul in Zuid-Limburg. Wegen waren onbegaanbaar en woningen liepen onder water. Er vielen gelukkig geen slachtoffers. De overstromingen richtte grote schade aan. Nergens was de schade zo groot als in Valkenburg; 270 horecazaken en 180 winkels hadden wateroverlast. De schade werd geschat op ruim 400 miljoen euro. De werkzaamheden aan de Maas hebben hun nut bewezen. Alle dijken, eventueel versterkt met zandzakken, hielden het; het water van de Maas in Nederland bleef binnen de dijken. Niettemin werden mensen uit woonwijken naast de Maas uit voorzorg geëvacueerd. In het kielzog van drie stormen in 2022, viel er veel regen die leidden tot hoge waterstanden en tot overlast. Verschillende stormvloedkeringen werden gesloten. Fiets en wandelpaden liepen onder water, vaarwegen werden afgesloten en de Overijsselse Vecht trad buiten haar oevers [Volkskrant].

Droogte in Nederland

Naast perioden met extreme neerslag komen er in Nederland ook perioden met extreme droogten voor, met schadelijke gevolgen voor de landbouw, de natuur, de scheepvaart, gebouwen en de elektriciteitsopwekking. Het neerslagtekort is vooral een gevolg van de toegenomen verdamping door de hogere temperaturen, meer zonuren en minder bewolking.

Nederland had begin juni 2018 plaatselijk te maken met ernstige wateroverlast, daarna landelijk gevolgd door een van de ernstigste droogteperiode sinds het begin van de metingen in 1901. De grondwaterstand daalde flink door het tekort aan regen. Tot midden 2019 was er nog steeds sprake van een neerslagtekort vooral in het oosten en midden van het land. Het neerslagtekort liep in 2020 verder op. Het voorjaar van 2020 was het droogste voorjaar in Nederland ooit gemeten. Ook de zomer van 2020 was droog. Het neerslagtekort liep in delen van de provincies Zeeland, Brabant, Limburg en Gelderland op tot 300 mm, wat extreem hoog is. De bevolking werd gevraagd om zuinig met water te zijn. Door het natte voorjaar van 2021 verdween het neerslagtekort grotendeels. Het jaar 2022 was uitzonderlijk droog, het watertekort liep op tot meer dan 300 mm. Dit had ontwrichtende effecten op de landbouw, de natuur, de scheepvaart en het economisch verkeer [Volkskrant].

Landbouw en natuur. De natuur had in 2018 ernstig te leiden aan het tekort aan regen; meren en vennen vielen droog met nadelige gevolgen voor de flora en fauna in en rond het water. Door de droogte was er minder voedsel voor dieren te vinden, met sterfte tot gevolg. De droogte veroorzaakte veel natuurbranden en de natuur verdorde. Vooral hoogveengebieden hadden last van de droogte. De landbouw had ook te lijden van de droogte. Tot midden 2019 was er nog steeds sprake van een neerslagtekort vooral in het midden en oosten van het land. De droogte in begin 2020 had, in Limburg, Brabant en Overijssel, een aantal hevige natuurbranden tot gevolg met veel schade aan de flora en fauna daar. In Limburg moest het dorp Herkenbosch worden geëvacueerd vanwege de rookontwikkeling en het gevaar van koolmonoxide. Ook de zomer van 2020 was droog. Op de hoge zandgronden van de Veluwe vielen beken droog met schadelijke gevolgen voor de flora en fauna. Vissen werden verplaatst naar beken waar nog wel water in stond. In veel gebieden was een sproeiverbod van kracht. Waterschappen zetten noodpompen in om water naar de landbouwgronden te transporteren. Het voorjaar van 2022 was ook droog, vooral in Zeeland, Noord-Brabant en Zuid-Limburg. In Zeeland kon niet beregend worden omdat er alleen maar zout water in de sloot zat. Er werd nagedacht over een pijpleiding om water van het Haringvliet naar de landbouwgronden in Zeeland te voeren. Akkerbouwbedrijven legden grote waterbassins aan om te kunnen beregenen in perioden van droogte. Boeren voerden ook water aan via vrachtwagens om het land te bewateren. In Texel werd een proef gedaan om overtollig regenwater in de bodem op te slaan, dit water kan dan gebruikt worden om akkers te beregenen in droge perioden. Sommige boeren teelden andere gewassen die minder water nodig hebben, andere investeerden in innovatieve watersystemen waarbij een computer nauwlettend in de gaten houdt dat ieder plantje voldoende water krijgt en er zo min mogelijk water wordt verspild. Het waterpeil in het IJsselmeer en Markermeer werd verhoogd om landbouw- en natuurgebieden te verzekeren van voldoende water. In de zomer van 2022 hield de droogte aan. Het water in West Nederland verzilte door oprukkend zeewater. In het Amsterdam Rijnkanaal werd een bellenscherm op de bodem gelegd, waarmee het zoute water werd teruggedrongen. Er werd voortdurend zoetwater door het gebied gespoeld om het zoute water terug te dringen. Wordt dat niet gedaan dan sterven de landbouw gewassen en de planten in de natuurgebieden door het vele zout. Er braken minstens vijf grote natuurbranden uit, onder meer in Limburg, Zuid-Holland en Overijssel. De brandweer moest meer dan 450 natuurbranden blussen, in heel 2021 waren dat er 212. Vooral in het natuurgebied de Peel heerste een zeer grote natuurbrand. De bewoners van een aantal huizen in het naburige Helenaveen werden verzocht om hun woning te verlaten [Volkskrant].

Scheepvaart. De langdurige droogte in 2003 leidde tot lage waterstanden in de rivieren, waardoor binnenvaartschepen werden stilgelegd. Door de droge zomer van 2018 bereikte de Rijn bij Lobith eind oktober het laagste peil ooit. De scheepvaart ondervond ernstige hinder van de droogte. De IJssel en de Rijn waren nauwelijks meer te bevaren; de schepen konden maar voor een derde beladen worden omdat ze anders vast kwamen te zitten. In de IJssel was op een deel de vaargeul zo smal, dat schepen elkaar daar niet konden passeren en op elkaar moesten wachten. De economische schade door de droogte werd geraamd op 900 tot 1650 miljoen euro. De grootste schade werd geleden in de landbouw en de scheepvaart. In de droge zomer van 2022 ondervond de scheepvaart ook hinder van de afgenomen vaardiepten. De Rijn stond uitzonderlijk laag, er stroomde gemiddeld minder dan 800 m³ water per seconde door de Rijn. De kritieke grens voor het ontstaan van een watertekort ligt op 1100 m³. Sinds half juli was de watertoevoer in de Rijn lager dan die norm. Vrachtschepen konden minder beladen worden en moesten vaak varen, de transportprijs ging omhoog. Veerpondjes over de rivier vielen uit, jachthavens vielen droog. Door de droogte werd overwogen om op de IJssel eenrichtingsverkeer in te stellen. Ook de sluiting van het Twente kanaal werd overwogen. Om het waterniveau in het kanaal op peil te houden werd een batterij pompen neergezet om het water dat wegstroomt, bij het schutten van schepen, weer terug te pompen [Volkskrant].

Gebouwen. De langdurige droogte in 2003 had een lage grondwaterstand tot gevolg, waardoor de fundering van gebouwen bedreigd werd. Er moesten maatregelen genomen worden om verzakking te voorkomen. Door de lage grondwaterstand in 2018 als gevolg van extreme droogte, droogde het kleipakket waarop huizen zijn gebouwd uit, met verzakking van huizen tot gevolg. Doordat de verzakking niet gelijkmatig is, scheuren muren en vloeren van woningen. In 2020 is geconstateerd dat de bodem in veel delen van het land sneller daalt dan gedacht. Dit veroorzaakt schade aan straten, bruggen, rioleringen en leidingen. De schade wordt geschat op 2 tot 6 miljard euro voor de komende 30 jaar. De schade aan woningen valt ook hoger uit dan verwacht; 80 miljard euro. Ongeveer één miljoen huizen zullen in de komende dertig jaar opnieuw gefundeerd moeten worden [Volkskrant].

Waterkeringen. Door droogte kunnen in dijken en andere waterkeringen scheuren ontstaan die uiteindelijk kunnen leiden tot het bezwijken van de waterkering. In 2003 begaf een veendijk in het Utrechtse Wilnis het. Daardoor liep de ringvaart leeg en kwamen de straten van de naastgelegen woonwijk onder water te staan. 1500 bewoners moesten worden geëvacueerd. In 2021 bezweek een veendijk bij het Zuid-Hollandse Reeuwijk, daar liepen enkele weilanden onder water. In 2022 moesten diverse dijken worden gerepareerd om te voorkomen dat ze bezweken [Volkskrant].

Elektriciteitsvoorziening. De langdurige droogte en warmte in 2003 leidde tot hogere watertemperaturen, daardoor ondervonden elektriciteitscentrales problemen met hun koeling. In het ergste geval moesten de centrales worden stilgelegd omdat ze hun koelwater niet meer mochten lozen. Lozing van koelwater leidt anders tot te hoge watertemperaturen met als gevolg sterfte van planten, vissen en andere dieren in de rivier [Volkskrant].

Verwachting voor de komende jaren

De verwachting is dat, bij een toename van de concentratie broeikasgassen in de atmosfeer, de temperaturen in Nederland verder zullen stijgen. Tegen het einde van de eeuw kan de temperatuur in Nederland, zowel in de winter als in de zomer, ongeveer 4 graden hoger zijn dan nu, tenzij er maatregelen worden genomen om de broeikasgasemissies te beperken [KNMI].

De waargenomen toename van de neerslaghoeveelheden in de laatste honderd jaar wordt toegeschreven aan de optredende klimaatverandering door broeikasgassen. Bij een toenemende verwarming van de aarde neemt de hoeveelheid vocht die lucht kan bevatten toe. Er wordt voor Nederland een toename van extreme neerstag verwacht en ook de frequentie van extreme neerslag neemt toe [KNMI].

Er is nog geen bewijs dat de droge perioden het gevolg zijn van klimaatverandering. De weerstatistieken laten wat dit betreft nog geen trend zien. Wel voorspellen klimaatmodellen dat in de toekomst droge perioden vaker zullen voorkomen [KNMI].