Gevolgen van klimaatverandering in Nederland

Klimaatverandering in Nederland

Nederland heeft de gevolgen van een veranderend klimaat ondervonden. Het Nederlandse klimaat wordt warmer. Aan de ene kant kunnen er plaatselijk zware regen- en onweersbuien optreden, aan de andere kant zijn er perioden van langdurige droogte. De zeespiegel voor de Nederlandse kust stijgt door het warmer wordende klimaat. De regen- en onweersbuien, de perioden van droogte en de zeespiegelstijging hebben nadelige gevolgen voor de menselijke samenleving in Nederland.

Temperaturen in Nederland

Het klimaat in Nederland wordt warmer, de landelijke jaartemperatuur neemt toe. Er worden de laatste jaren regelmatig temperatuurrecords gebroken. De warmste jaren sinds 1900 waren allemaal in de afgelopen acht jaar. Tot nu toe spanden 2016 en 2020 de kroon, toen was het meer dan een hele graad Celsius warmer dan gemiddeld. Hieronder een overzicht met verschillende temperatuurrecords die de laatste jaren zijn verbroken [KNMI].

Uit bovenstaande blijkt dat er de laatste jaren, door de toename van de hoeveelheid broeikasgassen in de atmosfeer, regelmatig hogere temperaturen dan normaal voorkomen. Juli 2006 was de warmste maand sinds het begin van de temperatuurmetingen in ons land in 1706. De gemiddelde temperatuur in deze maand was met 22,3 graden maar liefst 4,9 graden hoger dan normaal. De winter van 2019/2020 was de warmste ooit. Door het extreem zachte weer liep de ontwikkeling van planten en dieren in de lente weken voor op de gemiddelde ontwikkeling van de afgelopen jaren. In 2020 is de maximum temperatuur 229 aaneengesloten dagen niet onder de 10 ^oC geweest. Dat is een nieuw record. Het vorige record stamt uit 2011, toen waren het 227 dagen. Eind december 2022 en begin januari 2023 was het uitzonderlijk warm in Nederland. Al voor Kerstmis bloeiden hazelaars en elzen, ook het sneeuwklokje werd op verschillende plekken gesignaleerd. De warme 1 januari 2023 telde als de eerste 'lentedag' in de winter met een temperatuur boven de 15 ^oC [KNMI].

Hittegolven in Nederland

De zomer van 2018 was de warmste zomer sinds 1706 en leverde twee hittegolven. In totaal werden er, in De Bilt, 45 zeer warme dagen gemeten tegen 25 normaal. Tijdens de twee hittegolven werden acht tropische dagen gemeten, terwijl vier normaal is. De zomer ging verder gepaard met een grote droogte, die leidde tot veel natuurbranden. De zomer van 2020 kenmerkte zich door een hittegolf met de meest tropische dagen ooit gemeten in Nederland. De hittegolf duurde dertien dagen en telde negen tropische dagen. Vooral de temperatuur in de nacht was relatief hoog met minimum waarden boven de 20 ^oC [Volkskrant].

Door de hogere temperaturen worden er meer mobiele airco's en vaste airco-installaties verkocht. Daardoor loopt het energiegebruik op waardoor het nog warmer wordt op aarde, tenzij hernieuwbare elektriciteit wordt gebruikt voor de airco's [Volkskrant].

Stormen in Nederland

Met een toename van de temperatuur neemt ook de kans op stormen toe. Onderstaande tabel geeft een overzicht van de zware stormen die, de laatste jaren, Nederland hebben getroffen [Volkskrant].

De storm die in 2019 in Nederland huis hield veroorzaakte veel schade. Het extreme weer in 2022 was bijzonder. Nederland en omringende landen werden, binnen vijf dagen op een rij, geteisterd door drie stormen; Dudley, Eunice en Franklin. Eunice was de heftigste storm in vier jaar tijd. Er werden in het binnenland windstoten van windkracht 10 (100 km/uur) gemeten [Volkskrant].

Neerslag in Nederland

Ook het neerslagpatroon is aan verandering onderhevig als gevolg van de klimaatverandering. De jaarlijkse landelijke neerslaghoeveelheid neemt toe. In Nederland komen sinds de jaren '80 meer heviger regenbuien voor dan vroeger. In de negentiger jaren, werd Nederland verrast door flinke wateroverlast. Sinds het begin van deze eeuw is het aantal dagen met flinke neerslag ruim verdubbeld, dit leidt tot wateroverlast [KNMI], [Volkskrant].

De zomer van 2018 was uitzonderlijk droog. Niettemin leidde in 2018 extreme regenval plaatselijk tot wateroverlast in delen van Nederland. Nieuwkoop spande de kroon met 130 mm regen. In 2021 veroorzaakte hevige regenval overstromingen in het stroomgebied van de Maas en de Geul in Zuid-Limburg. De werkzaamheden aan de Maas hebben hun nut bewezen. Alle dijken, eventueel versterkt met zandzakken, hielden het water van de Maas in Nederland binnen de dijken. In het kielzog van drie stormen in 2022, viel er veel regen die leidden tot hoge waterstanden en tot overlast. Verschillende stormvloedkeringen werden gesloten [Volkskrant].

Droogte in Nederland

Naast perioden met extreme neerslag komen er in Nederland ook perioden met extreme droogten voor. Het neerslagtekort is vooral een gevolg van de toegenomen verdamping door de hogere temperaturen, meer zonuren en minder bewolking.

Nederland had begin juni 2018 plaatselijk te maken met ernstige wateroverlast, daarna landelijk gevolgd door een van de ernstigste droogteperiode sinds het begin van de metingen in 1901. De grondwaterstand daalde flink door het tekort aan regen. De droogte leidde tot veel natuurbranden. Tot midden 2019 was er nog steeds sprake van een neerslagtekort vooral in het oosten en midden van het land. Het neerslagtekort liep in 2020 verder op. Het voorjaar van 2020 was het droogste voorjaar in Nederland ooit gemeten. Ook de zomer van 2020 was droog. Het neerslagtekort liep in delen van de provincies Zeeland, Brabant, Limburg en Gelderland op tot 300 mm, wat extreem hoog is. Door het natte voorjaar van 2021 verdween het neerslagtekort grotendeels. Het jaar 2022 was uitzonderlijk droog, het neerslagtekort liep op tot meer dan 300 mm. Een en ander had gevolgen voor de landbouw, de natuur, de scheepvaart, gebouwen, waterkeringen en de elektriciteitsvoorziening. Er worden maatregelen genomen om de gevolgen van droogte tegen te gaan door meer water in Nederland vast te houden. Dank zij de regenval van eind 2022 en begin 2023 hebben grondwaterstanden zich op veel plekken hersteld van de droogte van de zomer van 2022. De waterschappen konden het waterpeil in sloten en beken hoog houden, waardoor het water langzaam in de bodem kon trekken [Volkskrant].

Zeespiegelstijging voor de Nederlandse kust

De zeewaterspiegel in de Noordzee stijgt. Voor Nederland wordt het risico op overstroming door binnendringend zeewater als gevolg van de stijging van het zeewaterniveau vooralsnog niet groot geacht. Bij een stijging van minder dan 1 meter per eeuw van de zeewaterspiegel is, met de huidige bekende technieken en bij het huidige kostenniveau, de bescherming van de Nederlandse kust tegen de zee op peil te houden. Een ander gevolg van de zeewaterspiegelstijging is dat, in lage gedeelten van Nederland, de kweldruk zal toenemen waardoor het land kan verzilten. Dit kan nadelige gevolgen hebben voor de landbouw [Milieu Centraal].

De afvoer van het water van de grote rivieren kan in Nederland op den duur wel problematisch worden. De hogere zeewaterspiegel leidt tot hogere waterstanden in de rivieren omdat het water minder snel naar zee kan stromen. Bij een zeespiegelstijging van tegen de twee meter of meer moeten waarschijnlijk grote gemalen worden ingezet om het rivierwater nog te kunnen afvoeren. Het is voor Nederland zeker verstandig om rekening te houden met een zeewaterstijging van 85 cm of meer. Vooral omdat ook na het jaar 2100 de zeespiegel verder zal stijgen [Rijksoverheid].

Inspelend op de verwachte zeewaterspiegelstijging en de grotere neerslaghoeveelheden zijn er aan de Nederlandse kust maatregelen genomen om de veiligheid tegen overstromingen te waarborgen. Duinen zijn versterkt en zeeweringen aan gelegd. Nederland is voor de komende jaren superstormbestendig verklaard.

Gevaar van overstromingen in Nederland

De afvoer van het water van de grote rivieren kan in Nederland op den duur problematisch worden bij extreme regenval. De hogere zeewaterspiegel leidt tot hogere waterstanden in de rivieren omdat het water minder snel naar zee kan stromen. Daarnaast voorspellen de klimaatmodellen zwaardere regenval boven Europa. Daardoor moeten de rivieren meer water afvoeren en neemt de waterhoogte in de rivieren toe. Dit heeft in de afgelopen jaren regelmatig voor flinke wateroverlast gezorgd onder andere in Limburg in 2021.

Inspelend op de verwachte zeewaterspiegelstijging en de grotere neerslaghoeveelheden zijn er ook in het binnenland maatregelen genomen om de veiligheid tegen overstromingen te waarborgen. Langs de rivieren worden oude nevengeulen weer in ere gesteld of worden nevengeulen aangelegd waardoor, bij hoog water, het water sneller wordt afgevoerd. Er wordt gewerkt aan waterbuffers waarin het water tijdelijk kan worden opgeslagen bij hoog water. In de komende tijd wordt er 180 km dijk versterkt, naast waterkeringen en sluizen. Deze maatregelen hebben hun nut bewezen bij de zware regenval in 2021. Terwijl in België de Maas buiten zijn oevers trad, bleven de grote waterhoeveelheden in Nederland binnendijks van de Maas [Rijksoverheid], [Volkskrant].

Verwachting voor de komende jaren

De verwachting is dat, bij een toename van de concentratie broeikasgassen in de atmosfeer, de temperaturen in Nederland verder zullen stijgen. Tegen het einde van de eeuw kan de temperatuur in Nederland, zowel in de winter als in de zomer, ongeveer 4 graden hoger zijn dan nu, tenzij er maatregelen worden genomen om de broeikasgasemissies te beperken [KNMI].

De waargenomen toename van de neerslaghoeveelheden in de laatste honderd jaar wordt toegeschreven aan de optredende klimaatverandering door broeikasgassen. Bij een toenemende verwarming van de aarde neemt de hoeveelheid vocht die lucht kan bevatten toe. Er wordt voor Nederland een toename van extreme neerstag verwacht en ook de frequentie van extreme neerslag neemt toe [KNMI].

Er is nog geen bewijs dat de droge perioden het gevolg zijn van klimaatverandering. De weerstatistieken laten wat dit betreft nog geen trend zien. Wel voorspellen klimaatmodellen dat in de toekomst droge perioden vaker zullen voorkomen. Op dit moment zijn er in Nederland elk jaar enkele honderden natuurbranden. De komende decennia moet Nederland zich opmaken voor meer natuurbranden [KNMI].