Invloed van hoge temperaturen op de gezondheid van mensen

Gezondheid van mensen bij hogere temperaturen

De maximale temperatuur waarbij een mens nog kan overleven ligt rond 35 graden Celsius, bij een luchtvochtigheid van 100 procent, of bij een luchttemperatuur van 40 graden en een vochtigheid van 75 procent. Boven deze temperaturen kan een mens, zelfs als die helemaal gezond is en zich in de schaduw bevindt, niet langer dan zes uur overleven. Mensen overlijden dan aan hittestress, een gevolg van oververhitting en de voornaamste oorzaak van weergerelateerde sterfte. Misschien is zelfs de temperatuur van 35 graden nog te hoog geschat, er zijn aanwijzingen het gevaar voor mensen van hittegolven wordt onderschat en de hoogste temperatuur eerder bij 28 graden en 100% vochtigheid ligt [New Scientist].

Bij hittegolven nemen de maximum temperaturen overdag en 's nachts toe. De maxima blijven een aantal dagen aan de hoge kant en vooral de nachttemperaturen blijven hoog. Een week lang hoge temperaturen is voor de mens erg belastend. Vooral de hoge nachttemperaturen brengen de grootste risico's met zich mee, met meer risico op sterfgevallen onder kwetsbare bevolkingsgroepen, onder andere door hartaanvallen. Het toenemende aantal hittegolven leidt daardoor tot een hogere sterfte, vooral onder oudere mensen. Door hittegolven lopen de mensen meer kans op een zonnesteek, drogen uit, lijden onder hittestress en onder hittekrampen. Dit kan vooral fataal zijn voor mensen die al verzwakt zijn door onderliggende aandoeningen als hart- en longziekten, vooral bij ouderen. Niettemin is hitte voor alle leeftijdsgroepen riskant. Hittegolven worden wel "stille moordenaars" genoemd. De verschillende hittegolven die in de zomer van 2003, 2015, 2018, 2019 en 2022 in Europa optraden, kostte aan veel mensen het leven ook in Nederland. In Europa worden nu allerlei hitteplannen in werking gesteld bij een hittegolf. Stierven er in 2003 nog 70.000 mensen tijdens een hittegolf, in 2019 was dat gedaald tot enkele duizenden. Niettemin bleek, ondanks alle waarschuwingen, de zomer van 2022 met 62.000 sterfgevallen bijna net zo dodelijk als de tienduizenden Europeanen die overleden tijdens de hittegolf van 2003. Onderzoekers hebben uitgerekend dat, in de hete zomer van 2023, in de landen rond de Middellandse meer dan 47.000 Europeanen overleden aan de gevolgen van hitte. De hittegolf in begin juli 2025 heeft in grote Europese steden naar schatting 2300 mensen het leven gekost. In de afgelopen 20 jaar is de hitte gerelateerde sterfte in Europa met ongeveer 30% opgelopen. Hoge temperaturen veroorzaken nu, wereldwijd, een half miljoen doden per jaar [New Scientist], [Volkskrant].

Behalve door hittegolven wordt de gezondheid van mensen wordt ook aangetast door bosbranden en, in de armere gebieden, door ondervoeding als gevolg van lagere oogsten door droogte en hitte. Een positief effect is dat sterfte door koude zal afnemen. De negatieve effecten zullen echter groter zijn [IPCC].

Meer dan 240 miljoen kinderen in Oost-Azië en in het gebied rondom de Stille Oceaan liepen ernstige gezondheidsrisico's op in 2024 als gevolg van extreem heet weer bij een hoge luchtvochtigheid. De hoge luchtvochtigheid maakt het moeilijk voor het lichaam om zelf af te koelen. Kinderen kunnen hun lichaamstemperatuur moeilijker reguleren dan volwassenen, waardoor ze kwetsbaarder zijn voor hittegerelateerde kwalen als chronische ademhalingsproblemen, astma en hart- en vaatziekten. Extreme hitte kan dodelijk zijn voor kinderen [Weer on Line].

In Nederland gaat, bij langdurige hitte, de kwaliteit van het zwemwater achteruit. Onder andere neemt de blauwalg toe. Deze bacterie kan leiden tot hoofdpijn- en maag- en darmklachten. Zwemmen in water waar veel blauwalg aanwezig is wordt afgeraden of verboden [Volkskrant].

Verspreiding ziekteverwekkers

Door hogere temperaturen verplaatsen bepaalde soorten muggen, parasieten, bacteriën en virussen, die gewoonlijk normaal alleen in de tropen vertoeven, zich noordwaarts of naar hogere gebieden. Daardoor verspreiden ziekten zich naar het noorden en naar hoger gelegen gebieden. De kans op besmetting met tropische ziekten neemt in die gebieden toe; er is daar een aanwijsbare toename van malaria, knokkelkoorts en de West-Nijl ziekte geconstateerd.

In Nederland kan er, binnen 20 jaar, malaria en knokkelkoorts voorkomen. Het westnijlvirus heeft zich in delen van Duitsland en Zuid-Europa gevestigd. Een grote uitbraak in 2018 in Zuid-Europa leidde tot ruim 1500 geregistreerde infecties en 180 doden. In Nederland was er in 2020 voor het eerst een kleine uitbraak. De hoge temperaturen in Indonesië in 2024 zorgde voor een stijging van het aantal gevallen van knokkelkoorts, het aantal gevallen verdubbelde van 15.000 een jaar eerder naar 35.000. De hogere temperaturen hadden de levenscyclus van muggen, die de infectie overdragen, versneld. In Europa verspreid de Aziatische tijgermug zich steeds verder en heeft zich gevestigd in Griekenland, Oostenrijk, Hongarije, België en Duitsland. In Nederland is de mug tot nu toe alleen in het voorjaar en de zomer waargenomen. De mug kan infectie ziekten als dengue (knokkelkoorts) en chikungunya verspreiden. De effecten van de opwarming van het klimaat zorgen in Nederland voor een langere periode van overlast door muggen. Door de hogere temperaturen zijn de muggen actiever, een langere tijd actiever en in grotere aantallen aanwezig [IPCC], [Weer on Line], [Volkskrant].

Ziekten door ontdooiende permafrost

Door het ontdooien van de permafrost in de noordelijke gebieden, ontdooien ook met miltvuur besmette kadavers van rendieren, die eerder aan de ziekte zijn overleden. De miltvuurbacteriën worden weer actief door de dooiende permafrost. Hierdoor breekt de ziekte weer uit, met menselijke slachtoffers en dode rendieren tot gevolg. In West-Siberië zijn in 2016, bij een uitbraak van miltvuur, negentig mensen ziek geworden waarvan er één is overleden. De uitbraak heeft ook het leven gekost aan 2300 rendieren. De laatste grote uitbraak van de ziekte was in 1941. De oorzaak van deze nieuwe uitbraak is zeer waarschijnlijk een besmetting afkomstig van een rendier dat in het begin van de twintigste eeuw aan deze infectieziekte is overleden. De dooiende permafrost en de actief wordende miltvuurbacteriën hebben deze ziekte-uitbraak veroorzaakt. Naast miltvuur zijn er ook zorgen over een uitbraak van pokken waarvan slachtoffers in het verleden ook in de permafrost zijn begraven [Volkskrant].