Zware stormen

Stormen (orkanen, cyclonen, tyfonen en tornado's)

Voor een zware storm worden verschillende benamingen gehanteerd. Als een zware storm boven de Atlantische Oceaan ontstaat wordt het een orkaan genoemd, ontstaat hij boven de Grote Oceaan dan heet het een tyfoon en ontstaat hij boven de Indische Oceaan dan heet het een cycloon. Het zijn zeer uitgebreide weersystemen die gepaard gaan met bijzonder krachtige wind, zeer veel regen en opstuwing van zeewater. Voor wat betreft hun kracht worden ze onderverdeeld in vijf klassen volgens de schaal van Saffir-Simpson. In Nederland wordt de schaal van Beaufort gebruikt. De categorieën van Saffir-Simpson worden gehanteerd vanaf een windkracht van 12 Beaufort (gemiddelde windsnelheid 117 km/uur). Stormen als orkanen, tyfonen en cyclonen ontstaan boven warm zee- of oceaanwater, ze halen hun energie uit de warme lucht en het warme zeewater. Als de watertemperatuur stijgt, ontstaan er niet alleen meer stormen, maar worden ze ook krachtiger en houden langer aan. Stormen beslaan een groot gebied, in de orde van vele kilometers, en blijven meerdere dagen tot wel enkele weken bestaan. Een tornado is een veel kleiner fenomeen, een tornado is een relatief kleine ronddraaiende kolom van lucht onder een onweerswolk. De kolom lucht is vaak zichtbaar als slurf onder de wolk. Een tornado is meestal maar enkele tientallen tot enkele honderden meters breed en ze blijven meestal minder dan een uur bestaan. Een zeer krachtige tornado kan het enkele uren uithouden [Weer on Line].

Kracht van stormen en het broeikaseffect

Het wereldwijde aandeel van de zware (categorie 3-5) tropische cyclonen in de afgelopen vier decennia is toegenomen, de breedtegraad, waar tyfonen in het westelijke deel van de noordelijk Stille Oceaan hun piekintensiteit bereiken, is naar het noorden verschoven. Deze veranderingen kunnen niet worden verklaard door variaties in weerpatronen alleen. Studies naar het voorkomen van cyclonen en hun weerkundige onderbouwing geven aan dat de hevige neerslag, die gepaard gaat met tropische cyclonen, wordt veroorzaakt door de klimaatverandering als gevolg van de door de mens uitgestoten broeikasgassen. Klimaatverandering heeft weinig invloed op het aantal orkanen, maar als ze voorkomen zijn ze wel sterker en natter. Meteorologen pleiten zelfs voor een nieuwe buitencategorie, categorie 6, voor de allerzwaarste tropische stormen. De toename van de kracht van stormen is een gevolg van de ongekend hoge zeewatertemperaturen. In 2023 lag de watertemperatuur gemiddeld boven de 25 ^oC terwijl 24 ^oC normaal is. In het Caribisch ligt de zeewatertemperatuur zomers vaak boven de 29 ^oC. Als de gemiddelde temperatuur 2 graden stijgt ten opzichte van de gemiddelde temperatuur in het tijdvak 1850-1990, verdubbelt het risico op extreem zware orkanen in de Golf van Mexico, bij de Filipijnen stijgt de kans op tyfoons met 50 procent. Een nieuw fenomeen is dat de kracht van orkanen snel kan toenemen waardoor er minder tijd is om mensen te waarschuwen. De hoge temperatuur van het zeewater voor de kust van Mexico, boven de 30 graden, draagt bij aan de snelle intensivering van stormen. Tussen 2001 en 2020 is het al 60 keer gebeurd dat een orkaan binnen een etmaal opklom van een tropische storm naar een orkaan van categorie drie of hoger. Doordat de aarde opwarmt neemt het aantal van dit soort orkanen toe. Voorbeelden van dit soort orkanen zijn; de orkaan Otis die binnen een dag toenam van windkracht 9 tot een orkaan van de vijfde categorie met windsnelheden van 270 km/uur en de orkaan Milton die begon als tropische depressie met windsnelheden rond 55 km/uur en die in twee dagen uitgroeide tot een orkaan van de vijfde categorie, met gemiddelde windsnelheden van 285 km/uur rond de kern. De toename van de kracht van zware stormen heeft ernstige gevolgen voor de menselijke samenleving [IPCC], [Weer on Line].

Voorkomen van zware stormen wereldwijd

Onderstaande tabellen geven een overzicht van zware stormen die, de laatste jaren, de diverse werelddelen hebben getroffen en wat de gevolgen van deze stormen waren. Ook in Nederland hebben een aantal hevige stormen gewoed [Volkskrant].

Het extreme weer in 2022 was bijzonder. Nederland en omringende landen werden, binnen vijf dagen op een rij, geteisterd door drie stormen; Dudley, Eunice en Franklin. Eunice was de heftigste storm in vier jaar tijd. In Frankrijk op Corsica woedde hevig noodweer, er werd een windstoot gemeten van 224 km/uur. Er vielen bomen om en daken werden van gebouwen afgerukt. Ook in Italië waaiden bomen om door het noodweer. In 2023 werden Bosnië, Kroatië en Slovenië getroffen door zeer zware onweersbuien. Het onweer ging gepaard met zeer hevige windstoten, waardoor bomen werden ontworteld. De storm Daniel veroorzaakte in Griekenland hevig noodweer, met zeer veel regen en zware windstoten. Lokaal viel er zelfs 754 millimeter regen. De hoeveelheid regen zorgt voor flinke overstromingen. West Europa (Spanje, Frankrijk, België en Nederland) werd in november getroffen door de storm Ciarán met zware windstoten [Volkskrant], [Weer on Line].

De cycloon Idai (categorie 2), met windstoten van 170 kilometer per uur, heeft in 2019 grote verwoestingen aangericht in Mozambique, Malawi en Zimbabwe. De cycloon ging gepaard met hevige regenval die werd geweten aan klimaatverandering. De regenval leidde tot overstromingen waardoor grote gebieden, meer dan 3000 vierkante kilometer, onder water kwamen te staan. Vlak daarna werd de regio getroffen door een nog zwaardere (categorie 4) cycloon, cycloon Kenneth. Madagaskar, Mozambique en Malawi werden in 2023 getroffen door de cycloon Freddy. Het was een van de zwaarste stormen ooit op het zuidelijk halfrond, een cycloon van de vijfde categorie, met windsnelheden op land van 150 km/uur. De cycloon was bijzonder omdat hij helemaal vanuit de Noordkust van Australië naar Afrika trok over een afstand van 7000 km. Daarnaast was hij bijzonder omdat hij, nadat hij in Afrika aan land was gegaan, weer terugkeerde naar zee en vandaar weer terug ging naar land en Mozambique en Malawi voor de tweede keer trof. Freddy was daarmee de langdurigste cycloon ooit. In het pad van de cycloon viel er 100 tot 200 millimeter regen. In Libië veroorzaakte de storm Daniel veel schade. Vooral de kuststad Derna werd zwaar getroffen door de storm, nadat twee dammen waren bezweken door de zware regenval. De vloedgolf die daardoor ontstond leidde tot een enorme ravage: weggeslagen en overstroomde huizen, weggespoelde voertuigen, verwoeste wegen, omgeknakte bomen. Zeker een kwart van de stad werd weggevaagd [Volkskrant], [Weer on Line].

Hoewel er geen duidelijk verband is aangetoond tussen de frequentie van voorkomen en het broeikaseffect werd in Japan in 2004 het tyfoonrecord verbroken, het jaarlijkse maximum steeg van zeven naar tien tyfoons. In 2019 werd Japan getroffen door de tyfoon Hagibis, de zwaarste tyfoon in zestig jaar. De cycloon Fani die, ook in 2019, India trof, was de zwaarste storm van de laatste 20 jaar. De supercycloon Ampahn, die in 2020 Bangladesh trof, was de heftigste cycloon (categorie 5) in 100 jaar, met windsnelheden van 185 km/uur. De cycloon ging gepaard met hevige regenval. De mangrove bossen aan de kust dempten de cycloon enigszins, ongeveer 1600 km² aan mangrove bossen werden beschadigd. De tyfoon Riley trok eind 2021 een spoor van vernieling door de Filipijnen. De ravage in de kuststreken was enorm. Daken werden van huizen afgeblazen, bomen en elektriciteitspalen uit de grond gerukt, hele dorpen werden weggevaagd. De tyfoon Khanun teisterde in 2023 eerst de Filipijnen, trok twee keer over het zuiden van Japan en trof ook Zuid-Korea. Hij bewoog zich langzaam, met een ongewoon lage snelheid van 10 kilometer per uur. Daardoor viel er plaatselijk veel regen. De tyfoon Yagi trof in 2024 Zuidoost-Azië (Vietnam, Thailand, Laos en Myanmar) met hevige regenval, gevolgd door overstromingen. De tyfoon richtte in Vietnam voor meer dan 3,3 miljard dollar schade aan. De Filipijnen werden in 2024 getroffen door vier stormen in minder dan een maand tijd; de tyfoon Yinxing, de tropische storm Trami, de supertyfoon Kong-rey en de tyfoon Toraji, alle met zware windstoten, hevige regenval, stormvloeden en golven tot drie meter hoog [Volkskrant], [Weer on Line].

In de Verenigde Staten werd in 2005 het orkaanrecord verbroken. Het land werd in dat jaar getroffen door 27 orkanen waaronder de orkaan Katrina. De orkaan Matthew die in 2016 Haïti trof was de zwaarste orkaan sinds 2007. De orkaan liet een spoor van verwoesting achter en leidde tot de ergste humanitaire ramp sinds de aardbeving van 2010. De orkaan Dorian die in 2016 over de Bahama's en Florida trok, was de zwaarste orkaan die de Bahama's ooit heeft getroffen. In 2020 trokken er een recordaantal van 30 orkanen over de Atlantische oceaan. Een van de zwaarste was de orkaan Laura. Naast de orkanen raasden er op 12 en 13 april 2020 minstens 140 tornado's over de Verenigde Staten. De orkaan Ida die in 2021 huis hield in Louisiana was een van de zwaarste orkanen van de laatste tijd. Het was een orkaan van de vijfde, tevens de hoogste, categorie. De orkaan heeft geleid tot hevige neerslag, tornado's en talrijke overstromingen en modderstromen. De uitlopers van de orkaan Ida hebben in de staten New Jersey en New York tot noodweer geleid. Metroverbindingen liepen onder water en treinen en vluchten vielen uit als gevolg van de wateroverlast. Ook in 2021 trok een serie van meer dan 30 tornado's, een pad van verwoesting door het middenwesten van de Verenigde Staten. De stad Mayfield werd bijna compleet verwoest. Dat een tornado nog zo laat in het jaar, in december, voorkomt was uitzonderlijk. Het lijkt erop dat tornado's in de Verenigde Staten wat minder vaak voorkomen maar als ze ontstaan, dan zijn het vaak hele extreme. De orkaan Fiona, die in 2022 over Puerto Rico en de Dominicaanse Republiek trok, bereikte zelfs Canada en leidde in totaal tot zeker 3 miljard dollar aan schade. De orkaan Ian die in 2022 over Cuba, Florida, South en North Carolina trok, heeft veel schade veroorzaakt. In Florida ging de orkaan gepaard met windsnelheden van ruim 250 km/uur, verwoestende stortregens en een verraderlijke zeegang met hoge golven. Verschillende gebieden van Florida werden getroffen door stormvloeden van wel 3,6 meter hoog. Met meer dan 112 miljard dollar aan schade was het de meest verwoestende orkaan in de geschiedenis van de Amerikaanse staat Florida. De orkaan Nicole zorgde in november voor hoge waterstanden die enkele gebouwen in kustgemeenten beschadigde. Een orkaan in november is een zeldzaamheid. De orkaan Idalia kon zich in 2023 razendsnel ontwikkelen boven de Golf van Mexico omdat de temperatuur van het zeewater erg hoog was. Vlak aan de kust lag de zeewatertemperatuur rond de 32 graden. De orkaan veroorzaakte vloedgolven van wel 3 tot 4 meter hoog. Ook de orkaan Otis, die Mexico trof, ontwikkelde zeer snel. In juni 2024 trok de zware orkaan Beryl over de bovenwindse, Caribische eilanden. Niet eerder was er in juni al sprake van zo'n zware orkaan. De orkaan Helene trok in 2024 over het zuidoosten van de Verenigde Staten, van Florida naar Georgia, South en North Carolina en Tennessee, en veroorzaakte daar voor minstens 100 miljard euro aan schade. De orkaan Milton, die daarna over Florida trok, wekte ruim 125 tornado's op, die veel schade veroorzaakten [Volkskrant], [Weer on Line].

In 2015 verwoestte de superorkaan Pam een groot deel van het eilandstaatje Vanuatu in de Grote Oceaan. In 2016 werden de Fiji-eilanden getroffen door de zwaarste cycloon in hun geschiedenis. Windstoten van meer dan 300 km/uur waren geen uitzondering. In 2023 werd Nieuw Zeeland getroffen door de cycloon Gabrielle, met gemiddelde windsnelheden van 140 kilometer per uur, en verwoestende windvlagen tot 205 kilometer per uur. De cycloon ging gepaard met zeer hevige regen, op sommige plekken viel tot 400 millimeter regen op een dag [Volkskrant], [Weer on Line].

Gevolgen voor de menselijke samenleving

Al deze zware stormen (orkanen, cyclonen, tyfonen en tornado's) hadden ernstige gevolgen voor de mensen die getroffen werden door deze stormen. De schade werd merendeels veroorzaakt door hevige windstoten, in de orde van honderden kilometers per uur, en door hevige regenval met als gevolg aardverschuivingen, modderstromen en overstromingen.

De verwachting voor de komende jaren

De verwachting is dat, met toenemende opwarming van de aarde, het aandeel zware tropische cyclonen (categorieën 4-5) en de piekwindsnelheden van de meest intense tropische cyclonen op wereldschaal zal toenemen. Dit heeft schadelijke gevolgen voor de menselijke samenleving [IPCC].